کلمه «فلاح» که مصدر ثلاثى مجرد «افلح» است، و «افلح» ماضى از باب افعال آن است، به معناى ظفر یافتن به مطلوب و رسیدن به هدف است، بر خلاف «خیبت» که به معناى ظفر نیافتن و نرسیدن به هدف است. [ نظرات / امتیازها ]

کلمه «زکاة» که مصدر ثلاثى مجرد «زکى» است و فعل «زکى» ماضى از باب تفعیل آن است، به معناى روییدن و رشد گیاه است به رشدى صالح و پربرکت و ثمربخش، و کلمه «تزکیه» که مصدر باب تفعیل آن است به معناى رویاندن آن است به همان روش. [ نظرات / امتیازها ]

تعبیر از اصلاح نفس و افساد آن به تزکیه و تدسى مبتنى بر نکته‏اى است که آیه «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» بر آن دلالت دارد، و آن این است که: کمال نفس انسانى در این است که به حسب فطرت تشخیص دهنده فجور از تقوى باشد، و خلاصه آیه شریفه مى‏فهماند که دین، یعنى تسلیم خدا شدن در آنچه از ما مى‏خواهد که فطرى نفس خود ما است، پس آراستن نفس به تقوا، تزکیه نفس و تربیت آن به تربیتى صالح است، که مایه زیادتر شدن آن، و بقاى آن است، هم چنان که در جاى دیگر به این نکته تصریح نموده مى‏فرماید: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوى‏ وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْبابِ» (بقره/197) و وضع نفس در فسق و فجور بر خلاف وضعى است که در صورت تقوا دارد. [ نظرات / امتیازها ]

در الدر المنثور (ج 6، ص 357) است که ابن ابى حاتم، ابو الشیخ، ابن مردویه، و دیلمى، از جویبر از ضحاک از ابن عباس روایت کرده‏اند که گفت: از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) شنیدم مى‏خواند: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها ... » و مى‏فرمود: رستگار شد نفسى که خدا آن را تزکیه کرده باشد، و زیانکار شد آن نفسى که خدا از هر چیزى محرومش کرده باشد».

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امام باقر و صادق (علیهماالسلام) در تفسیر آیه «قد افلح من زکّاها» فرمودند: «قد افلح من اطاعَ» یعنى آن کس‏که از پیامبر و امامان معصوم، اطاعت کرد، رستگار شد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در دید الهى، پاکان رستگارند. «قد افلح من زکّاها» ولى در نزد فرعونیان، زورمندان رستگارند که غلبه دارند و به ظاهر پیروزند. «قد افلح الیوم من استعلى» [ نظرات / امتیازها ]

در انجام کارهاى خیر، امید رستگارى است. «و افعلوا الخیر لعلّکم تفلحون» (حج/77) در حالى که در تزکیه نفس و خودسازى، رستگارى قطعى است. {قد افلح من زکّاها} [ نظرات / امتیازها ]

تزکیه نفس، شامل دورى از عقائد و اخلاقیات و رفتارهاى ناپسند و کسب عقائد و اخلاقیات و کردارهاى پسندیده است. [ نظرات / امتیازها ]

در قرآن، چهل مرتبه ماده فلاح به کار رفته که از بررسى آنها معلوم مى‏شود رستگارى شامل چه گروه‏هایى مى‏شود و چه گروه‏هایى از رسیدن به آن محرومند، همچون مجرمان که مى‏فرماید: «لا یفلح المجرمون»(یونس/17) [ نظرات / امتیازها ]

در قرآن، بعضى مطالب با یک سوگند آمده است. «والعصر انّ الانسان لفى خسر»
گاهى دو سوگند پشت سرهم آمده است. «والضحى والّیل اذا سَجى»
گاهى سه سوگند در پى هم آمده است: «والعادیات ضَبحا، فالموریات قدحا، فالمغیرات صُبحا»
گاهى چهار سوگند: «والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین»
گاهى پنج سوگند: «والفجر، ولیال عشر، والشفع والوتر، والّیل اذا یسر»

ولى خداوند در این سوره، ابتدا یازده سوگند یاد کرده و سپس به اهمیّت تزکیه نفس اشاره کرده است. [ نظرات / امتیازها ]

یک فرد تزکیه شده مى‏تواند منشأ تحول در جامعه شود و به جامعه رشد و شجاعت و شخصیّت و معرفت و وحدت دهد، چنانکه یک نفر تزکیه نشده براى رسیدن به هوسهاى خود امت‏هایى را به فساد و نابودى و سقوط مى‏کشاند. [ نظرات / امتیازها ]

در قرآن، براى رستگارى انسان‏ها دو عامل مطرح شده است: یکى ایمان و دیگرى تزکیه. «قد افلح من زکاها»، «قد افلح المؤمنون» بنابراین حقیقت ایمان و تزکیه یکى است و هر کس مى‏خواهد خودسازى کند، باید مؤمن واقعى باشد. آرى مؤمن واقعى کسى است که خود را تزکیه کند و تزکیه شده واقعى، کسى است که ایمان داشته باشد و احکام و تکالیف دینى را به دقت انجام دهد که در آغاز سوره مؤمنون آمده است. [ نظرات / امتیازها ]

سوگند به خورشید و ماه و شب و روز و زمین و آسمان و روح انسان که سعادت انسان در گرو رشد معنوى است نه زندگى مادّى. {والشمس... قد افلح من زکّاها} [ نظرات / امتیازها ]

در آیه نه و ده سوره زکاها و دساها مقابل یکدیگر ذکر شده اند .
دسّ در لغت به معنای پنهان کردن آمده است چنان که در آیه دیگر آمده است [ ایمسکه علی هون ام یدسه فی التراب] « آیا فرزندان دختر خود را با خواری نگاه دارد یا او را در خاک پنهان سازد»
براین اساس تزکیه به معنای رشد و تعالی و «دس» به معنای پنهان کردن و اجازه رشد ندادن است . معانی دیگر مانند پاکی از لوازم معنای تزکیه هستند . [ نظرات / امتیازها ]

هر قدر سوگندهاى قرآن در یک زمینه بیشتر و محکمتر باشد دلیل بر اهمیت موضوع است ، و مى‏دانیم طولانى‏ترین و مؤکدترین در این سوره است به خصوص اینکه سوگند به ذات پاک خداوند سه بار در آن تکرار شده ، و سرانجام
روى این مساله تکیه شده است که فلاح و رستگارى در تزکیه نفس است ، و محرومیت و شکست و بدبختى در ترک تزکیه است.
در واقع مهمترین مساله زندگى انسان نیز همین مساله است ، و در حقیقت قرآن با تعبیر فوق مطلب را بازگو مى‏کند که رستگارى انسان نه در گرو پندارها و خیالها است ، نه در سایه مال و ثروت و مقام ، نه وابسته به اعمال اشخاص دیگر ( آنگونه که مسیحیان تصور مى‏کنند که فلاح هر انسانى در گرو فداکارى عیساى مسیح است ) و نه مانند اینها.
بلکه در گرو پاکسازى و تعالى روح و جان در پرتو ایمان و عمل صالح است .
بدبختى و شکست انسان نیز نه در قضا و قدر اجبارى است ، و نه در سرنوشتهاى الزامى نه معلول فعالیتهاى این و آن ، بلکه تنها و تنها به خاطر آلودگى به گناه و انحراف از مسیر تقوى است.
در تواریخ آمده است که همسر عزیز مصر ( زلیخا ) هنگامى که یوسف مالک خزائن ارض شد و حاکم بر سرزمین مصر گشت ، او را ملاقات کرد و گفت : ان الحرص و الشهوة تصیر الملوک عبیدا ، و ان الصبر و التقوى یصیر العبید ملوکا ، فقال یوسف قال الله تعالى : انه من یتق و یصبر فان الله لا یضیع اجر المحسنین : حرص و شهوت پادشاهان را برده ساخت ، و صبر و تقوى بردگان را پادشاه یوسف سخن او را تصدیق کرد و این کلام الهى را به او خاطر نشان ساخت : هر کس که تقوى و شکیبائى را پیشه کند خداوند اجر نیکوکاران را ضایع نمى‏سازد .
همین معنى به عبارت دیگرى نقل شده که همسر عزیز مصر در رهگذرى نشسته بود که موکب یوسف از آنجا عبور کرد ، زلیخا گفت : الحمد لله الذى جعل الملوک بمعصیتهم عبیدا ، و جعل العبید بطاعتهم ملوکا:
شکر خدائى را که پادشاهان را به سبب معصیت برده کرد ، و بردگان را به خاطر اطاعت پادشاه .
آرى بندگى نفس ، سبب بردگى انسان ، و تقوى و تهذیب نفس سبب حکومت بر جهان هستى است.
چه بسیارند کسانى که بر اثر بندگى خدا به مقامى رسیده‏اند که صاحب ولایت تکوینى شده و مى‏توانند به اذن خدا در حوادث این جهان اثر بگذارند و دست به کرامات و خوارق عادات بزنند.
خداوندا ! در مبارزه با هواى نفس تو یار و یاور ما باش.
پروردگارا ! تو فجور و تقوى را به ما الهام کردى ، توفیق استفاده از این الهام را به ما عنایت فرما.
بار الها ! دسیسه‏هاى شیطان در نفس آدمى مخفى و مرموز است ، ما را به شناخت این دسیسه‏ها آشنا ساز ! آمین یا رب العالمین

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]