خضوع معنای کلمه عبادت نیست بلکه لازمه عبادت است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

عبد به معنای انسان و یا هر دارای شعور دیگری است که ملک غیر باشد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

عبادت و پرستش از آن جایی که عبارت است از نشان دادن مملوکیت خویش برای پروردگار، با استکبار نمی‏ سازد ولی با شرک می ‏سازد. لذا خدای تعالی از استکبار از عبادت نهی نکرده، ولی از شرک ورزیدن به او نهی کرده است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

مالکیت خداوند بر بنده علی‌ الاطلاق است در حالی که مالکیت بشر بر دیگری تنها محدود به شئونی است که مولا مالک می‌‌باشد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در این آیه دو نوع انحصار است: یکی این که رب تنها و منحصر در مالکیت است و دوم این که عبد تنها و منحصراً عبد است، و جز عبودیت چیزی ندارد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

ملک از آن‌جا که قوام هستیش به مالک است، دیگر تصور ندارد که خودش حاجت و حائل از مالکش باشد، و یا مالکش از او محجوب باشد. و از آنجایى که ما سواى خدا به جز مملوکیت، دیگر هیچ چیز ندارند و مملوکیت، حقیقت آن ها را تشکیل می‌دهد، دیگر معنا ندارد که موجودى از موجودات و یا یک ناحیه از نواحى وجود او، از خدا پوشیده بماند و محجوب باشد، همچنانکه دیگر ممکن نیست به موجودى نظر بیفکنیم و از مالک آن غفلت داشته باشیم.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

چون خدای تعالی حضور مطلق دارد، پس حق عبادت او این است که از هر دو جانب حضور داشته باشد (عبادت وقتی حقیقتاً عبادت است که عبد عابد در عبادتش خلوص داشته باشد، و خلوص، همان حضوری دو جانبه است): 1- از جانب پروردگار عز و جل: بنده وقتی خدا را عبادت می‌‏کند، او را به عنوان معبودی حاضر عبادت کند. 2- از ناحیه بنده: خود را حاضر و مقابل خدا بداند و آنی از این‌که دارد عبادت می‌‏کند غایب و غافل نشود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

عبادت وقتی تمام و کامل می‌‌شود که به غیر خدا به کس دیگری مشغول نباشد و در عملش شریکی برای او نتراشد. و نیز انسان به خودش هم مشغول نباشد که اشتغال به نفس، منافی با مقام عبودیت است، عبودیت کجا و منم زدن و استکبار کجا؟

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

اظهار عبودیت در جمله «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» الخ، از نظر معنا و از حیث اخلاص، جمله ‏ایست که هیچ نقصى ندارد، تنها چیزى که به نظر مى‌‏رسد نقص است، این است که بنده عبادت را به خودش نسبت می‌دهد و به ملازمه براى خود دعوى استقلال در وجود و در قدرت و اراده مى‌‏کند، با اینکه مملوک هیچگونه استقلالى در هیچ جهتى از جهاتش ندارد، چون مملوک است. و گویا براى تدارک و جبران همین نقص است که اضافه کرد «وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»، یعنى همین عبادتمان نیز باستقلال خود ما نیست، بلکه از تو نیرو مى‌‏گیریم و استعانت می‌جوئیم. [ نظرات / امتیازها ]

امام صادق(علیه‌السلام) در معنای عبادت فرمودند: عبادت سه جور است، مردمى هستند که خداوند را از ترس عبادت مى ‏کنند؛ عبادت آنان عبادت بردگان ناتوان است و منشاش زبونى بردگى است. مردمى دیگر خداى تبارک و تعالى را به طلب ثوابش عبادت مى ‏کنند؛ عبادت آنان عبادت اجیران است و منشا آن علاقه به اجرت است. مردمى دیگر خداى عزوجل را به خاطر محبتى که به او دارند عبادت مى ‏کنند؛ عبادت آنان عبادت آزادگان و بهترین عبادت است.

امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند: مردمی خداوند را به آن جهت عبادت می‏کنند که به ثوابش رغبت دارند؛ عبادت آنان عبادت تجارت ‏پیشگان است و خود نوعی تجارت است. قومی دیگر خداوند را از ترس بندگی می ‏کنند که عبادتشان عبادت بردگان است. قوم سومی هستند که خداوند را از در شکر عبادت می ‏کنند که عبادت آنان عبادت آزادگان است.

امام صادق(علیه‌‏السلام) فرمودند: مردم، خداوند را سه جور عبادت می ‏کنند، طبقه ‏ای او را به خاطر رغبتی که به ثوابش دارند عبادت می ‏کنند که عبادت آنان عبادت حریصان است و منشأ آن طمع است. جمعی دیگر او را از ترس آتش عبادت می ‏کنند که عبادت آنان عبادت بردگان و منشأش زبونی و ترس است. ولکن من خدای عزوجل را از این جهت عبادت می ‏کنم که دوستش دارم و این عبادت بزرگواران است که خداوند درباره ‏شان فرموده است: «و هم من فزع یومئذ آمنون- و ایشان در امروز از فزع ایمن ‌اند» (نمل/89) و نیز فرموده است: «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله- بگو اگر خدا را دوست می ‌دارید پس پیروی من کنید تا خدا هم دوستتان بدارد» (آل عمران/31) پس هر کس خداوند عزوجل را دوست بدارد، خدا هم او را دوست می ‌دارد و هر کس خداوند دوستش بدارد، از ایمنان خواهد بود و این مقامی است مکنون و پوشیده که جز پاکان با آن تماس پیدا نمی ‏کنند.

علامه طباطبایی: از بیانى که در گذشته گذشت، معناى این سه روایت روشن می‌شود و اگر عبادت احرار و آزاد مردان را گاهى به شکر و گاهى دیگر به حبّ توصیف کردند، از این جهت است که برگشت هر دو به یکى است، چون شکر عبارت است از اینکه نعمت ولى نعمت را در جایش مصرف کنى و شکر عبادت به این است که از روى محبت انجام شود و تنها براى خود خدا صورت بگیرد نه منافع شخصى و یا دفع ضرر شخصى، بلکه خدا را عبادت کنى به آن جهت که خدا است، یعنى به ذات خود جامع تمامى صفات جمال و جلال است و او چون جمیل بالذات است، ذاتا محبوب است، یعنى خودش دوست داشتنى است نه اینکه چون ثواب می دهد و یا عقاب را بر می دارد؟ مگر محبت جز میل به جمال و مجذوب شدن در برابر آن چیز دیگرى است؟. پس برگشت اینکه بگوئیم: خدا معبود است چون خدا است و یا چون جمیل و محبوب است و یا چون ولى نعمت است و شکرش واجب است همه به یک معنا است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» یعنی ما از تو غیر تو را نمی‌‌خواهیم و عبادتت را در عوض چیزی نمی‌کنیم، آن ‌طور که جاهلان به خیال خود تو را عبادت می‌کنند، در حالیکه در دل به یاد همه چیز هستند جز تو.

علامه طباطبایی: این روایت به نکته‌اى اشاره مى‌‏کند که قبلا از آیات مورد بحث استفاده کردیم که معناى عبادت، حضور و اخلاص است، چون عبادت به منظور ثواب و یا دفع عذاب با خلوص و حضور منافات دارد.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

امام صادق(علیه‌‏السلام) فرمودند: هر کس معتقد باشد که خداوند به صفت عبادت می ‌شود نه به ادراک، اعتقاد خود را به خدایی حواله داده است که غایب است و کسی که خیال کند که صفت و موصوف را عبادت می ‌کند توحید را باطل کرده است، چون صفت، غیر از موصوف است و کسی که معتقد باشد موصوف منسوب به صفت عبادت می ‌شود، خدای کبیر را کوچک و صغیر شمرده است، پس مردم خدا را آن ‌طور که هست نمی ‌توانند اندازه ‏گیری کنند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

در جمله مورد بحث، مؤمنین را به هدایت توصیف کرده است و در موردى دیگر هدایت را اینطور تعریف کرده است که «فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ» (انعام/125) و گشادگى سینه به معناى وسع آن است، وسعتى که هر تنگى و تنگ نظرى و بخل را از آن دور می سازد و چون در جاى دیگر فرموده است: «وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (حشر/9). لذا مى ‏بینیم در آخر آیه مورد بحث هم نامى از رستگارى برده است و مى ‏فرماید: «أُولئِکَ عَلى‏ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ». [ نظرات / امتیازها ]

1- فقط تو را می پرستیم و در این پرستش فقط از تو کمک می خواهیم (توفیق پرستش خالصانه)
2- برای کمک خواستن از خدا وکمک رسانی از طرف خدا به بندگان نیاز به وسیله وجود دارد و نماز ودعا وعبادت واهل بیت برطبق روایات وقرآن وسایل کمک خواستن وکمک رسانی خدا می باشد .
[ نظرات / امتیازها ]

چند نکته در این آیه قابل ذکر است.

استمداد، ویژه خدا است و آیه در صدد بیان توحید افعالی وتوحید در عبادت است. جز خداوند کسی شایسته بندگی نیست.

(فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرک بعباده ربه احدا). (7) کسی که خداوند را مسلط بر جهان «کون » و تمام علل رادر اختیار او می داند از غیر خداوند مدد نمی خواهد و دست تمنابه سوی دیگری دراز نمی کند. جبرئیل در موقعی که ابراهیم خلیل گرفتار آتش بود برای مدد آمد ولی ابراهیم به او ابراز احتیاج نکرد و از او استمداد ننمود. جبرئیل گفت:

(الک حاجه قال: اما بک فلا! قال سل حاجتک قال: علمه بحالی حسبی فی سوالی). این مرتبه ایمان در توحید افعالی درجه کامل توحید برای موحدین است. انحصار عبادت در خداوند بلااشکال است ولی در استعانت جویی، خداوند، در قرآن انحصار را برهم زده وفرموده:

(واستعینوا بالصبر و الصلاه) (8)

(تعاونوا علی البر و التقوی) (9)

صبر که یکی از حالات نفسانی بشر است، به دستور قرآن مورداستعانت واقع شده. ما ماموریم در توحید افعالی فقط از خداونداستمداد کنیم ولی در جاهایی که خداوند در نظام عمومی و علل واسباب اجازه داده از بعضی از امور استمداد شود یا آنکه از نظرتعاون عمومی اجازه استمداد داده است همانگونه عمل می کنیم.

البته این هم استمداد از خداوند است و منافی اصول توحید نیست.

زیرا کمک از خدا خواستن گاهی مستقیم است و گاهی از راهی است که او اجازه داده است پس اگر کسی استمداد از صبر کند نبایدگفت بر خلاف توحید افعالی عمل کرده است. مثل آن که پیری از عصایا مریضی از دوا استمداد کند. این ها علل و عوامل عمومی نظام طبیعی یا اجتماعی عالم است که مورد امضای خداوند است ولی اگرکسی از راهی که اجازه نداده است استمداد کند، بر خلاف انحصاراستعانت است مانند قضیه یوسف که از ساقی استمداد کرد و گفت(اذکرنی عند ربک) یا آن که در تفسیر روایتی نقل می کندکه خلاصه اش این است:

مرد متقی عابدی از پادشاه فاسقی برای حاجتی استمداد کرد.

پادشاه حاجتش را برآورد اتفاقا پس از چندی پادشاه و عابد هردو در یک روز مردند جنازه فاسق و گناه کار با کمال تجلیل برداشته شد. ولی جنازه مرد عابد روی زمین ماند تا جایی که حیوانات صورت او را خوردند. موسی این مطلب را به پیشگاه خداوند عرض کرد، خطاب شد، مرد متقی آبروی خود را نزد فاسقی برد و استمداد کرد ولی فاسق قضای حاجت متقی را نمود. برای احترام به قضای حاجت جنازه اش را احترام کردیم و برای این که مرد متقی از کافری استمداد کرد و آبروی خود را برد صورت او ازوضع آبرومند، خارج و طعمه حیوان کردیم.

پس در واقع استعانت و استمداد اگر موافق اجازه خداوند نباشد،منافی با اصل «ایاک نستعین » است ولی اگر خداوند استعانت واستمداد را اجازه داده باشد منافی با انحصار استعانت و توحیدافعالی نیست.
[ نظرات / امتیازها ]

- تنها خداوند شایسته و بایسته پرستش است.

إیاک نعبد

تقدیم مفعول (إیاک) بر فعل (نعبد) دلالت بر حصر دارد. [ نظرات / امتیازها ]

انسان باید به حکم عقل، بندگى خداوند را بپذیرد. ما انسان‏ها عاشق کمال هستیم و نیازمند رشد و تربیت، و خداوند نیز جامع تمام کمالات و ربّ همه‏ى هستى است. اگر به مهر و محبّت نیازمندیم او رحمان و رحیم است و اگر از آینده دور نگرانیم، او صاحب اختیار و مالک آن روز است. پس چرا به سوى دیگران برویم؟! عقل حکم مى‏کند که تنها باید او را پرستید و از او کمک خواست. نه بنده هوى و هوس خود بود و نه بنده زر و زور دیگران.
در نماز، گویا شخص نمازگزار به نمایندگى از تمام خداپرستان مى‏گوید: خدایا! نه فقط من که همه‏ى ما بنده توایم، ونه تنها من که همه‏ى ما محتاج و نیازمند لطف توایم.
خدایا! من کسى جز تو را ندارم «ایّاک» ولى تو غیر مرا فراوان دارى و همه هستى عبد و بنده‏ى تو هستند. «ان کلّ من فى السموات و الارض الاّ اتى الرّحمن عبداً»(41) در آسمان‏ها و زمین هیچ چیزى نیست مگر این که بنده و فرمان بردار خداوند رحمان هستند.
جمله «نعبد» هم اشاره به این دارد که نماز به جماعت خوانده شود و هم بیانگر این است که مسلمانان همگى برادر و در یک خط هستند.
مراحل پرواز معنوى، عبارت است از: ثنا، ارتباط و سپس دعا. بنابراین اوّل سوره‏ى حمد ثناست، آیه‏ى «ایّاک نعبد» ارتباط و آیات بعد، دعا مى‏باشد.
گفتگو با محبوب واقعى شیرین است، شاید به خاطر همین کلمه «ایّاک» تکرار شد.41) مریم، 93.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

مراحل پرواز معنوى، عبارت است از: ثنا، ارتباط و سپس دعا. بنابراین اوّل سوره‏ى حمد ثناست، آیه‏ى «ایّاک نعبد» ارتباط و آیات بعد، دعا مى‏باشد.
[ نظرات / امتیازها ]

1- نقطه اتکاء فقط او است‏
- طبق آنچه در ادبیات عرب خوانده‏ایم هنگامى که" مفعول" بر" فاعل" مقدم شود، معنى حصر از آن استفاده مى‏گردد، و در اینجا مقدم شدن کلمه" ایاک" بر" نعبد" و" نستعین" دلیل بر انحصار است و نتیجه آن همان توحید عبادت و توحید افعالى است که در بالا بیان کردیم.
حتى در عبودیت و بندگى خود نیز احتیاج به کمک او داریم، و در این راه نیز باید از او استعانت جست، مبادا گرفتار انحراف و عجب و ریا و امورى مانند اینها بشویم که عبودیت ما را پاک در هم مى‏ریزد.
به تعبیر دیگر در جمله اول که مى‏گوئیم تنها تو را مى‏پرستیم کمى بوى استقلال دارد، بلافاصله با جمله" إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ" آن را اصلاح مى‏کنیم و آن حالت" بین الامرین" (نه جبر و نه تفویض) را در عبارت خود مجسم مى‏سازیم و الگویى خواهد بود براى همه کارهاى ما.
2- ذکر صیغه جمع در" نعبد" و" نستعین"
و همچنین آیات بعد که همه به صورت جمع است نشان مى‏دهد که اساس عبادت مخصوصا نماز بر پایه جمع و جماعت است، حتى به هنگامى که بنده در برابر خدا به راز و نیاز بر مى‏خیزد باید خود را میان جمع و جماعت ببیند، تا چه رسد به سایر کارهاى زندگیش.
به این ترتیب هر گونه فردگرایى، و تک‏روى، انزواطلبى و مانند اینها مفاهیمى مردود از نظر قرآن و اسلام شناخته مى‏شود.
مخصوصا نماز، از اذان و اقامه که دعوت به اجتماع براى نماز است گرفته (حى على الصلاة- بشتاب به سوى نماز ...) تا سوره حمد که آغازگر نماز است، السلام علیکم که پایان آن است همه دلیل بر این است که این عبادت در اصل جنبه اجتماعى دارد، یعنى باید به صورت جماعت انجام شود، درست است که نماز فرادى نیز در اسلام صحیح است اما عبادت فردى جنبه فرعى و درجه دوم را دارد.
3- در برخورد نیروها از او کمک مى‏گیریم،
بشر در این جهان با نیروهاى مختلفى روبرو است، هم از نظر نیروهاى طبیعى، و هم از نظر نیروهاى درون ذاتى خود. براى اینکه بتواند در برابر عوامل مخرب و ویرانگر و منحرف
کننده، مقاومت کند احتیاج به یار و مدد کارى دارد، اینجا است که خود را در زیر چتر حمایت پروردگار قرار مى‏دهد، همه روز از خواب بر مى‏خیزد، و با تکرار جمله" إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ" اعتراف به عبودیت پروردگار کرده و از ذات پاک او براى پیروزى در این مبارزه بزرگ کمک مى‏گیرد، و شامگاهان نیز با تکرار همین جمله سر به بستر مى‏نهد، با یاد او بر مى‏خیزد و با یاد و استمداد از وجود او بخواب مى‏رود و خوشا به حال کسى که به چنین مرحله‏اى از ایمان برسد، در برابر هیچ گردنکشى و زورمندى سر تعظیم فرود نمى‏آورد، در مقابل جاذبه مادیات خود را نمى‏بازد، همچون پیامبر اسلام مى‏گوید: إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ:" نماز و عبادتم، مرگ و حیاتم همه از آن خداوند است که پروردگار جهانیان است‏ [ نظرات / امتیازها ]

ایّاک نستعین: «خود حضور ذات حضرت حقّ و اتصال به او فیض استعانت او را رقم می زند. یعنی کمکی جدای از اتصال به او مفروض نیست! و اتفاقا این معنا از یاری دادن با مفهوم «استعانت» در ادبیات عرب نیز بسیار نزدیک تر است.
استعانت در ادبیات عرب نوعی از یاری رساندن است که با اتصال به یاری رسان تحقّق می پذیرد. [ نظرات / امتیازها ]