نبأ » در لغت در زبان فارسی غالباً نبا به مترادف آن خبر ترجمه می¬شود امّا خبر کاملاً با نباً مترادف نیست و لغت شناسان تفاوت¬هایی برای این دو ذکر کرده اند .
ابو هلال عسکری می¬گوید : نباً برای چیزی است که خبر گیرنده آن را نمی¬داند و می¬¬پرسد در حالی که خبر ممکن است درباره آنچه که می داند و آنچه که نمی¬داند باشد
زبیدی و جزایری از قول راغب نقل کرده اند : که « نبأ » خبری است که دارای فایده بزرگ باشد به آن علم با غلبه خلف حاصل شود و خبر تا زمانی که این اوصاف سه گانه را نیابد ، نمی¬توان به آن « نبأ » خبری است که دارای فایده بزرگ باشد به آن علم یا غلبه خلف حاصل شود و خیر تا زمانی که این اوصاف سه گانه را نیابد ، نمی¬توان به آن « نبأ » گفت و نیز « بنأ » مانند خبر متواتر عاری از کذب است
نبأ عظیم چیست ؟
بین مفسرین درباره « نبأ » عظیم اختلاف وجود دارد :
- گروهی گفته اند : مراد از « نبأ » اثبات صانع و صفات او و ملائک و رسل و بعثت و بهشت و دوزخ است
به این گروه می توان گفت در این آیه سؤال کنندگان و منکران ، کفّار قریش هستند و آنها منکر صانع نبودند ، بلکه در توحید خود الحاد می ورزیدند و برای خدا شریکانی در نظر داشتند و نیز سخن این گروه زمانی می تواند صحت داشته باشد که نبأ را به معنی تمام آنچه پیامبر فرمان داده و آورده است بدانیم در حالی که سیاق کلام ظهور در موردی بودن سؤال دارد .
گروهی نیز گفته اند : مراد از نباء عظیم « نبوت » پیامبر است و این سؤال آن ها از روی انکار بوده است .
... اللهم بلی شهدنا بمنّک و للطفک بانک انت الله لا اله الا انت ربنا و محمد عبدک و رسولک نبینا و علی امیرالمومنین و الحجه¬العظمی و آیتک الکبری و النباء العظیم الذی هم فیه مختلفون 000
خدایا ، به منت و لطف تو گواهی می دهیم که تو الله ، که خدایی جز تو نیست ، خدای ما هستی و محمد بنده و رسول تو ، پیامبر ما و علی امیر المؤمنین و حجت عظمی و آیت کبرای تو « نبأ عظیم » است که در آن اختلاف کرده¬اند .
« نبأ عظیم » در شعر شاعران : عونی گوید :
یا ایها النبأ العظیم کفاک ان
سماک ربک فی القرآن عظیما
انی لاعلم ان من والاکم
والی اله الواحد القیوما
ای « نبأ عظیم » برای تو کافی است که خدای تو ، تو را در قرآن عظیم بنامد .
من می دانم که یقیناً هر کس که ولایت شما را بپذیرد ، ولایت خدای قیّوم را پذیرفته است
ابن العاص در قصیدۀ معروفش به نام جلجلیه خطاب به معاویه می گوید :
نصرناک من جهلنا یا ابن هند
علی النباء الأعظم الأفضل
ای پسر هند ! ما تو را از روی نادانی خود در برابر « نبأ عظیم » گرامی یاری کردیم .
مفهومی دیگر از « نباء عظیم »
در روایتی از امام صادق ( ع ) به مفهوم دیگر از نبأ عظیم بر می¬خوریم که چندان با مطالبی که تاکنون دیده¬ایم بیگانه نیست .
از امام صادق ( ع ) درباره آیه « عمّ یتسائلون عن النبأ العظیم » روایت شده است که حضرت فرمود : نبأ عظیم ولایت است .
سخنی در پیام
پس از بررسی مفهوم لغوی « نبأ » به اقوال مفسرین درباره « نبأ عظیم » اشاره کردیم و آن گاه به سیر در روایات به دنبال نبأ عظیم پرداختیم ، دیدیم که اطلاق « نبأ عظیم » به امیرالمؤمنین ( ع ) بسیار گسترده بوده است : پیامبر بارها به این نکته اشاره کرده¬اند و خود امیرالمؤمنین نیز در موارد متعددی این نکته را بازگو کرده اند و ائمه علیهم السلام نیز بر آن صحه گذاشته اند و در نزد مسلمین صدر اسلام و قرون اولیه و نیز در فرهنگ شیعه ، « نبأ عظیم » امیر¬المؤمنین علی بن ابی طالب ( ع ) است و چه ظلم ها که در حق او نکرده¬اند و چه اختلاف¬ها که درباره او نداشتند که شمارش و بررسی این اختلاف¬ها خود مجال و عرصه دیگری را می¬طلبد .
به این گروه نیز می¬توان گفت آیات مورد بحث هیچ اشاره ای به نبوت ندارد و نکته ای که درباره عموم « نبأ » در گروه قبل گفته شده در این جا نیز صادق است .
گروهی « نبأ عظیم » را « قرآن » دانسته¬اند ، چون مشرکان در آن اختلاف کرده¬اند : برخی آن را سحر و برخی شعر و 000 دانسته¬اند .
فخر رازی این قول را مطرح می¬کند و خود در مقام رد آن می¬گوید : « عظیم » حقیقت در اجسام دارد و در غیر آن مجاز است ، عظمتی در الفاظ
نیست ، بلکه عظمت در معانی است
قومی هم « نبأ عظیم » را روز قیامت دانسته¬اند به دلیل آن که آیات بعدی درباره روز قیامت است و نیز موضوع غالب در جزء سی ام بحث قیامت است .
در پاسخ باید گفت : گرچه آیات بعد درباره قیامت است و نیز در جزء سی ام قرآن بیشترین بحث ، بحث قیامت است ، اما هیچ کدام از آن¬ها نمی¬تواند دلیل باشد . در جزء سی مطالب دیگری غیر از قیامت نیز وجود و نیز در سوره نبأ پس از آیات مورد بحث و قبل از آیات قیامت خداوند تعدادی از نعمت های خود را بر می¬شمارد ، چرا نگوییم که « نبأ عظیم » نعمتی از نعمت¬های خداوند است ؟
با نگاهی عمیق¬تر به این نظریات می¬بینیم تمام آن¬ها احتمالاتی بیش نیست و گویندگان آنها هر کدام به نکته ای توجه کرده¬اند و چنین سخنی را گفته اند و هیچ یک قابل اثبات نیست و هرگز نمی¬توان گفت : قطعاً نبأ عظیم به این معنی است . حالی که چنین است ، سراغ روایات می رویم تا با کمک از این سخنان پر برکت ، پاسخی بر پرسش آغازین بیابیم .
شأن نزول
علی بن ابی طالب ( ع ) گوید : صخر بن حرب نزد رسول خدا ( ص ) آمد و گفت : امارت ولایتی که تو داری ، بعد از تو از آن کیست ؟
پیامبر گفت : از آن کسی که او نسبت به من چون هارون نسبت به موسی است .
در این هنگام خداوند آیه « عم یتسائلون » را نازل کرد . یعنی اهل مکه از تو درباره خلافت علی می پرسند .« عن النبأ العظیم الذی هم فیه مختلفون » برخی از آنها ولایت او را تصدیق خواهند کرد و برخی تکذیب « کلا سیعلمون ثم کلا سیعلمون » و این ردی است بر آن¬ها ، خلافت او را خواهند شناخت و آن را حق خواهند یافت ، زیرا که در قبرهایشان از آن¬ها سؤال می شود و هیچ مرده ای از آن ها در شرق و غرب جهان در دریا و خشکی نخواهد بود که نکیر و منکر از او می پرسند و به او می گویند : خدای تو کیست ؟ دین تو چیست ؟ و امام تو کیست ؟
نبأ عظیم در احد
روایت شده است : در روز جنگ احد چون مردم گریختند علی ( ع ) در جلو شمشیر می¬زد و جبرییل در سمت راست او و پیامبر و میکاییل در سمت چپ او بودند ، در این هنگام نازل شد که : بگو « نبأ عظیم » است و مردم از او دوری می کنند
نبأ عظیم در جنگ صفین
علقمه گوید : در جنگ صفین روزی مردی از سپاه شام غرق در سلاح بیرون آمد و بر سرش قرآنی بود و این آیه را می خواند : « عم یتساعلون عن النبأ العظیم » خواستم به پیکار او بروم ، علی ( ع ) به من گفت : بایست ، و خود پیش رفت و به آن مرد گفت : آیا « نبأ عظیم » را که در آن اختلاف کرده اند می شناسی ؟ آن مرد گفت : نه . علی ( ع ) گفت : به خدا سوگند من « نبأ عظیم » هستم درباره من اختلاف کردید و بر ولایت من منازعه می کنید و از او ولایت من ، بعد از آن که پذیرفته بودید بازگشتید بعد از آن که با شمشیر من هدایت شدید با این عصیان خود هلاک گشتید ، روز غدیر دانستید و روز قیامت خواهید دانست آنچه را که دانسته بودند ، آنگاه او را با شمشیر بلند کرد و دست و سرش را قطع نمود
تفکر علی بن درّاع اسدی
علی بن دراع اسدی در مسجد کوفه نزد امیر المؤمنین آمد و قابل او ایستاد ، حضرت به او فرمود : تمام شب را به بیداری سپری کرده ای . ابن دراع گفت : یا امیر المومنین شما از کجا بی خوابی مرا می دانید ؟ حضرت فرمود : به خدا سوگند تو در بی‌خوابیت مرا یاد کردی اگر بخوابی به تو خبر می¬دهم .
ابن دراع گفت : بله یا امیرالمؤمنین درباره آن برایم بگویید ، علی ( ع ) فرمود : تو در شب گذشته آیه « عم یتساعلون عن النبأ العظیم الذی هم فیه مختلفون » را یاد کردی و درباره آن اندیشیدی و تمام شب را بی خواب بودی ، به خدا سوگند آن من هستم و این مردم اختلاف نکرده اند مگر درباره من و خداوند نبایی بزرگ¬تر از من ندارد
توصیف « نبأ عظیم » از زبان پیامبر ( ص )
امام رضا ( ع ) از پدران خود و از امام حسین ( ع ) نقل می¬کند که رسول خدا ( ص ) به علی ( ع ) گفت : یا علی ، تو « حجت الله » هستی و تو « باب الله » هستی و تو « الطریق الی الله » هستی و تو « النبأ العظیم » هستی ، تو « الصراط المستقیم » هستی ، تو « المثل الاعلی » هستی یا علی تو « امام المسلمین » و « امیر المؤمنین » و « خیر الوصیین » و « سید الصدیقین » هستی ، یا علی تو « الفارق الاعظم » و تو « الصدق الاکبر » هستی ، یا علی تو خلیفه من بر امت هستی و این تو هستی که دیون مرا پرداخت می کنی و وعده های مرا انجام می¬دهی ، یا علی تو بعد از من مظلوم خواهی بود ، یا علی تو را بعد از من کنار می¬نهند ، یا علی تو بعد از من مهجور می¬شوی خدای تعالی را و آنچه را که از امتم حاضر هستند گواه می¬گیرم که حزب تو حزب من و حزب من حزب خداست و حزب دشمنان تو حزب شیطان است
« نبأ عظیم » در خطبه وسیله
امیرالمؤمنین ( ع ) در فرازی خطبه طولانی « وسیله » که در آن وسایل تقرب الهی را بر می شمارند چنین می گوید : ... ای مردم بدانید که من در میان شما همانند هارون در آل فرعون و باب حطّه در بنی اسرائیل و کشتی نوح در میان قوم نوح هستم و من « نبأ عظیم » و صدیق اکبر هستم و به زودی آنچه را که وعده داده شده اید خواهید دانست
« نبا » عظیم در قیامت
در روایت اصبغ بن نباته آمده است : علی ( ع ) فرمود : به خدا سوگند من « نبا عظیم » هستم که در آن اختلاف می¬کنند ، چنین نیست ، خواهند دانست ، باز هم چنین نیست خواهند دانست ، هنگامی که بین بهشت و دوزخ بایستم و بگویم این شخص از آن من و این یکی از آن تو ( ای دوزخ
سخنی دیگر از امیرالمؤمنین در توصیف خود به نبأ عظیم عباراتی دارد که در کتب بسیاری و با سندهای متفاوتی ذکر شده است . حتی ائمه ( علیهم السلام ) نیز روایت سخن امیر المؤمنین را از او نقل کرده¬اند ، برخی از نقل های این روایت :
امیرالمؤمنین فرمود : خداوند بنأیی اعظم از من و آیتی اکبر از من ندارد و فضیلت من بر امت¬های گذشته با وجود اختلاف زبان‌هایشان عرضه است و آن ها به فضل من اقرار نکردند
محمد بن فضیل گوید : از امام صادق ( ع ) درباره سخن خدا : « عم یتسائلون عن النبأ العظیم الذی هم فیه مختلفون » پرسیدم حضرت فرمود : او امیر المؤمنین ( ع ) است که می¬فرمود : برای خداوند نبأئی اعظم از من نیست و فضل من برای امت های گذشته با وجود اختلاف زبان هایشان عرضه شده بود
دو روایت از امام باقر ( ع )
ابوحمزه ثمالی می¬گوید ک به امام باقر ( ع ) گفتم : فدای تو شوم ، شیعیان از تفسیر « عم یتسائلون عن النبأ العظیم » از شما می پرسند 000 حضرت فرمود : مراد امیرالمؤمنین ( ع ) است که آن حضرت می فرمود : خداوند آیتی اکبر از من و نبائی اعظم از من ندارد
ابان بن تغلب گوید : از امام ( ع ) درباره سخن خدا : « عم یتسائلون عن النباء العظیم الذی هم فیه مختلفون » پرسیدم ، حضرت فرمود : او علی ( ع ) است ، چرا که در مورد رسول خدا ( ص ) هیچ اختلافی نیست .
« نبأ عظیم » در دعای غدیر
یکی از اعمال روز غدیر نماز و دعای بعد از آن است . در جای جای این دعا بسیاری از مبانی اعتقادی مشاهده می شود
[ نظرات / امتیازها ]