23) این آیه استثنایی است از مفعول جمله «فذکر» که در کلام نیامده بود، و تقدیر کلام چنین است: «فذکر الناس انما انت مذکر و لست علیهم بمصیطر الا من تولى منهم عن التذکرة و کفر- مردم را تذکر بده که وظیفه تو تنها تذکر دادن است، تو دست زور به ایشان ندارى مگر افرادى از ایشان که از تذکر و پندگیرى روى گردانند و کفر مىورزند»، چون تذکر دادن آن جناب به افراد آن چنانى لغو و بى فایده است و معلوم است که تولى و اعراض و کفر، همواره بعد از تذکر رخ مىدهند، پس آنچه با این استثناء نفی شد تذکر مکرر است، گویا فرموده: تو به ایشان تذکر بده و تذکر خود راپی بگیر و آن را قطع مکن، مگر از کسی که یکبار و دو بار تذکرش دادی و او روی گردانید و کفر ورزید که در این صورت دیگر لازم نیست به تذکر خود ادامه دهی، بلکه باید از او اعراض کنى، تا خداى تعالى به عذاب بزرگتر معذبش سازد.
پس جمله «فَذَکِّرْ ... إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَ کَفَرَ فَیُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذابَ الْأَکْبَرَ» (غاشیه/23-24) در معناى آیه زیر است که مىفرماید: «فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْرى ... وَ یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى الَّذِی یَصْلَى النَّارَ الْکُبْرى» (اعلی/9-12) که ترجمه و بیانش گذشت.
[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]توضیح : بعضی از مفسرین (روح المعانى، ج 30، ص 117) درباره این استثناء گفتهاند: استثناء منقطع و به معنای لیکن است، و معنای آیه این است که تو بر آنان دست زور نداری، و لیکن هر کس که از دعوت تو اعراض کند و کفر بورزد خدای تعالی به عذاب اکبر گرفتارش میکند، ولی آنچه به نظر ما رسید، بهتر و به ذهن نزدیکتر است.
بعضی دیگر گفتهاند: استثناء متصل است، و مستثنی منه آن کلمه «علیهم» است، و معنایش این است که تو دست زوری به مردم نداری، مگر به کسی که از تذکر رویگردان شود و کفر بورزد که خدای تعالی به زودی تو را بر او مسلط نموده، دستور میدهد تا با او جهاد و قتال کنی، و در آخر به قتلش برسانی.
[ بستن توضیحات ] [ نظرات / امتیازها ]