این سوره نوزده آیه دارد و در مکه نازل شده است.
نام سوره برگرفته از آیه دوم است که اشاره به خلقت انسان از علق (خون بسته) دارد.
این سوره، اولین سوره‌ای است که بر پیامبر (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نازل شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد که می‌توان گفت تمام سوره یکباره نازل شده است.
این سوره نظیر سوره‌های سجده، فصلت، نجم دارای سجده واجب است که به عقیده شیعه در نماز نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

پیامبر (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: اولین بار که جبرئیل بر من ظاهر شد، فرمود: بخوان، گفتم: نمى‏توانم، بعد از سه بار مرا فشار داد، دیدم مى‏توانم بخوانم.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

از افتخارات اسلام این است که کارش را با قرائت و علم و قلم شروع کرد و اولین فرمان خداوند به پیامبرش فرمان فرهنگى بود. خواندن لوحى که براى اولین بار در برابر پیامبر (صل‍ی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) باز شد، منظم و مکتوب بود. [ نظرات / امتیازها ]

در فرمان «اقرء» این نکته نهفته است که آنچه بر تو نازل خواهد شد، خواندنى است، نه فقط دانستنى. [ نظرات / امتیازها ]

اولین فرمان اسلام، فرمان فرهنگى است. {اقرء} [ نظرات / امتیازها ]

سیاق آیات این سوره رحمت است و نیز این آیه از خلقت خداوند نام آورده است و چون آغاز رسالت نیز می باشد پس مناسب است که از خداوند با نام ربّ یاد شود تا ربوبیت خداوند را بر پیامبر (ص) و بر کل انسان ها برساند. [ نظرات / امتیازها ]

نام دیگر سوره عَلَق «اقرأ» است. این سوره چون با واژه «اقرأ» آغاز شده به سوره «اقرأ» مشهور است و چون در آن درباره آفرینش انسان از «علق» (خون بسته شده) سخن گفته شده سوره علق نام دارد.
این سوره 19 آیه دارد و به ترتیب مصحف نود و ششمین سوره قرآن است. از نظر حجم از سوره های مفصلّات و از جمله «اوساط» ( از سوره های متوسط قصار) به شمار می‌آید، مکی است و در پایان حزب سوم از جزء سی قرآن قرار دارد.
سوره علق آخرین سوره از سوره های چهارگانه عزائم است: یعنی از سوره هایی است که دارای آیه سجده است.
آیه آخر آن سجده واجب دارد که هر کس آن را بخواند یا بشنود، واجب است به سجده برود. همان گونه که اشاره شد، مفسران قرآن بر این عقیده‌اند که آغاز وحی و نبوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با آیات نخستین این سوره بوده است.
هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در غار حراء مشغول عبادت بود، جبرئیل او را مخاطب ساخت و گفت: « اقرأ بسم ربک الذی خلق. . .»
منابع:
شناخت سوره های قرآن؛ دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی،‌ ج2، ص 1266؛ تفسیر نمونه، ‌ج 27، ص 150 [ نظرات / امتیازها ]

علق چند تا معنا شده. 1) چسبنده، ماده چسبنده. حالا یا مراد خلقت حضرت آدم است که از گِل چسبنده آفریده شد یا نطفه مرد است که شبیه زالو به نطفه زن می‌چسبد، یا آنکه علق از علاقه است، اشاره به اینکه انسان روح اجتماعی دارد، ولی معمولا علق را به معنای خون غلیظ معنا می‌کنند. علق، خون غلیظ و بسته شده. [ نظرات / امتیازها ]

ین سوره در ((مکه )) نازل شده و داراى 19 آیه است .

محتوا و فضیلت سوره :مـشـهـور در مـیـان مفسران این است که این سوره نخستین سوره اى است که برپیغمبرگرامى اسلام (ص ) نازل شده , و محتواى آن نیز مؤید همین معنى است .

در آغـاز بـه پـیـغـمـبـر اکرم (ص ) دستور قرائت و تلاوت مى دهد و سپس ازآفرینش این انسان با عظمت , از یک قطعه خون بى ارزش , سخن مى گوید.در مـرحـلـه بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار, و آشنائى او به علم و دانش و قلم بحث مى کند.و در مـرحـلـه بـعد, از انسانهاى ناسپاسى که على رغم این همه موهبت و اکرام الهى راه طغیان را پیش مى گیرند سخن به میان مى آورد.و سرانجام به مجازات دردناک کسانى که مانع هدایت مردم و اعمال نیکنداشاره مى کند و سوره را با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پایان مى دهد. [ نظرات / امتیازها ]

در روایـات آمـده اسـت که پیغمبراکرم (ص ) به کوه ((حرا)) رفته بودجبرئیل آمد و گفت : اى محمد بخوان !.پیامبر(ص ) فرمود: من قرائت کننده نیستم .جبرئیل او را در آغوش گرفت و فشرد, و بار دیگر گفت : بخوان !پیامبر(ص ) همان جواب را تکرار کرد, بار دوم نیز جبرئیل این کار را کرد, وهمان جواب را شنید, و در سومین بار گفت : اقرا باسم ربک الذى خلق (تا آخرآیات پنج گانه ).این سخن را گفت و از دیده پیامبر(ص ) پنهان شد. [ نظرات / امتیازها ]

سوره علق اولین سوره ای است که بر پیامبر اسلام نازل شده است. این سوره در مکه نازل شده و دارای ۱۹ آیه است. کلمه علق به معنی خون بسته، زالو و کرم است. همچنین در قرآن از واژه علق به عنوان یکی از مراحل تکوین جنین یاد شده است. این سوره جزو 4 سوره ای است که در آن آیه سجده واجب وجود دارد.


[ نظرات / امتیازها ]

این سوره به مناسبت تعبیرهای مختلفی که در آغاز آن است به نام سوره «علق»، «اقرا»، «قلم» نامیده شده‌است. [ نظرات / امتیازها ]

آیه اول این سوره در شب بعثت پیامبر اسلام(27 رجب) در غار حرای کوه نور مکه، توسط جبرئیل بر او نازل شده‌است. [ نظرات / امتیازها ]

به پیامبر اسلام دستور قرائت و تلاوت می‌دهد و سپس از آفرینش انسان از یک قطعه خون بی ارزش سخن می‌گوید.
از تکامل انسان تحت لطف و کرم پروردگار، و آشنائی دادن او به علم و دانش و قلم بحث می‌کند.
از انسان‌های ناسپاسی که علی رغم این همه موهبت و اکرام الهی راه طغیان را پیش می‌گیرند سخن به میان می‌آورد.
به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردمند اشاره کرده و دستور به سجده و تقرب به پروردگار می‌دهد.
[ نظرات / امتیازها ]

از امام جعفر صادق (ع)نقل شده‌است:

« هرکس در روز یا شب سوره «اقرا باسم ربک» را بخواند، و در همان شب یا روز بمیرد شهید از دنیا رفته‌است و خداوند او را شهید مبعوث می‌کند و در صف شهیدان جای می‌دهد، و در قیامت همچون کسی است که با شمشیر در راه خدا همراه پیامبر خدا جهاد کرده‌است. [ نظرات / امتیازها ]

همانگونه که در شرح محتواى سوره نیز اشاره کردیم به اعتقاد اکثر مفسران این سوره نخستین سوره‏اى است که بر پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) نازل شده است ، بلکه به گفته بعضى پنج آیه فوق به اتفاق همه مفسران در آغاز وحى بر رسول اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) نازل شده ، مضمون آن نیز مؤید این معنى است.


در روایات آمده است که پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) به کوه حرا رفته بود جبرئیل آمد و گفت : اى محمد بخوان ! پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) فرمود : من قرائت کننده نیستم .


جبرئیل او را در آغوش گرفت و فشرد ، و بار دیگر گفت : بخوان ! پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) همان جواب را تکرار کرد ، بار دوم نیز جبرئیل این کار را کرد ، و همان جواب را شنید ، و در سومین بار گفت : اقرأ باسم ربک الذى خلق ... ( تا آخر آیات پنجگانه).


[ نظرات / امتیازها ]

غالب مفاسد دنیا از قشرهاى مرفه و مستکبر سرچشمه مى‏گیرد ، و همیشه در صف اول مبارزه در مقابل انبیاء آنها بودند ، همانها که گاه قرآن از آنان به ملا تعبیر کرده ( اعراف 60 ) و گاه به مترفین ( سبا 34 ) و گاه به مستکبرین ( مؤمنون 67 ) که اولى اشاره به جمعیت اشرافى است که ظاهرشان چشمها را پر مى‏کند و درونشان تهى و خالى است ، و دومى اشاره به کسانى است که در ناز و نعمت به سر مى‏برند و مست و مغرورند و از درد و رنج دیگران بیخبر و سومى به آنها که بر مرکب کبر و غرور سوار و از خدا و خلق دورند .
و سرچشمه همه اینها احساس بى نیازى و غنا است ، و این از ویژگیهاى افراد کم ظرفیت است که وقتى به نعمت و مال و مقامى مى‏رسند ، چنان مست مى‏شوند و احساس بى نیازى مى‏کنند که خدا را هم به دست فراموشى مى‏سپارند .
در حالى که مى‏دانیم از نسیمى دفتر ایام بر هم مى‏خورد و تمام اموال انسان در کمتر از یکساعت ممکن است نابود شود ، یا سیل و زلزله و صاعقه‏اى همه را بر باد دهد ، و سلامت او نیز با گلوگیر شدن یک جرعه آب چنان به خطر بیفتد که مرگ را با چشم خود ببیند.
این چه غفلتى است که دامن گروهى را مى‏گیرد و خود را بى نیاز مى‏پندارند ، و بر مرکب سرکش غرور سوار شده صحنه اجتماع را جولانگاه خود قرار مى‏دهند.
پناه بر خدا از این جهل و نادانى ! و از این بیخبرى و خیره سرى ! براى از میان رفتن چنین حالتى کافى است که انسان کمى به ضعف بى حساب خود ، و قدرت عظیم پروردگار ، بیندیشد ، و کمى تاریخ گذشتگان را ورق بزند و سرگذشت اقوامى را که از او قوى‏تر و نیرومندتر بودند ببیند ، تا از مرکب غرور پیاده شود .
خداوندا ! ما را از کبر و غرور که عامل اصلى دورى از تو است حفظ کن.

[ نظرات / امتیازها ]

پشتیبانی خدا از قرائت قرآن توسط پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)
انسان جاهل، خود را از قرآن و در حقیقت از تعلیم پروردگار بی نیاز می بیند؛ طغیان می کند و درصدد مانع شدن از قرائت قرآن توسط
رسول اکرم(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) بر می آید. خدای متعالی از قرائت قرآن توسط رسول خویش(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)حمایت می کند. [ نظرات / امتیازها ]

آیات این سوره در یک سیاق است. این سیاق دارای سه مطلب است: آیات اول تا پنجم، ششم تا هشتم و نهم تا نوزدهم. اتصال مفهومی آیات درون هر مطلب نیز چنین است:

اتصال سیاقی آیات ششم تا هشتم با آیات پیشین با دو قرینه دانسته می شود:

‌أ. «کلاّ» که محتوای پس از خود را به محتوای پیش از خود نظارت می دهد.

‌ب. تکرار واژه «الإنسان» که دو بار در آیات پیش از «کلاّ» و یک بار در آیات پس از آن به کار رفته است.

اتصال سیاقی آیات نهم تا نوزدهم با آیات پیشین با شهادت دو قرینه روشن می گردد:

‌أ. (الذی ینهی) در این آیات مصداق (إن الإنسان لیطغی) در آیات پیشین است.

‌ب. خطاب به رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) ادامه یافته است: (إقرأ ربک إقرأ ربک ربک أرأیت أرأیت أرأیت لا تطعه واسجد واقترب).
[ نظرات / امتیازها ]

‌أ. از ظهور آیات نهم تا نوزدهم می توان به نماز آشکار و خداپرستانه رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) پی برد.
‌ب. تمام سوره در حال نماز از زبان پیامبر اسلام (صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) قرائت می گردد.
آیات نهم تا نوزدهم در حین اقامه نماز و نهی فرد بازدارنده، از سوی رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) قرائت می گردد. دلایل این ادعا بدین شرح است:
(أ رأیت الذی ینهی): فعل «ینهی» در این آیه، مضارع و حاکی از زمان حال است؛ یعنی وقتی که این آیه قرائت می گردد، ناهی در حال نهی است.
(کلاّ لئن لم ینته): نشانه ادامه یافتن نهی تا زمان قرائت این آیه است.
(کلاّ لا تطعه واسجد و اقترب): این آیه پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) را به عدم اطاعت از ناهی و ادامه عبادت با سجده دعوت می­کند و این هم حاکی از فعلیت نهی در زمان قرائت این آیه است.
آیات اول تا هشتم نیز در حکم آیات نهم تا نوزدهم است؛ یعنی این آیات هم در هنگام نماز قرائت می­گردد. دلایل این ادعا بدین شرح است:
به اقتضای سیاق، نهی از نماز رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) مصداق طغیان مطرح شده در آیه ششم است. بدین ترتیب، حکم آیات نهم تا نوزدهم (قرائت در حال نماز) به آیات ششم تا هشتم سرایت می­کند.
به قرینه «کلاّ»، مبحث طغیان انسان ناظر به آیات اول تا پنجم است؛ بنابراین حکم این آیات (قرائت در حال نماز) به آیات اول تا پنجم تسرّی می­کند.
اصل وحدت نزول سوره، برای سرایت دادن حکم آیات نهم تا نوزدهم (قرائت در حال نماز) به آیات اول تا هشتم کافی است.
‌ج. شخصی کافر، رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)را از نماز نهی می­کند و این ظاهر است. او پشتیبانانی هم دارد که از آیه شریفه (فلیدع نادیه) قابل استظهار است.
[ نظرات / امتیازها ]

جهت هدایتی سوره: چنان‌که پیش از این گذشت، آیات این سوره در یک سیاق است و این سیاق دارای سه قطعه مفهومی (مطلب) است. نخستین گام در کشف جهت هدایتی سوره، تشخیص جهت هدایتی هر یک از این مطالب است:

‌أ. آیات اول تا پنجم: این آیات در دو فراز ایراد شده است که هر دو با «إقرأ» آغاز می­شود:

(إقرأ باسم ربک الذی خلق، خلق الإنسان من علق): ابلاغ فرمان قرائت قرآن به نام پروردگاری که آفریدگار انسان است.
(إقرأ و ربک الأکرم، الذی علم بالقلم، علم الإنسان ما لم یعلم): ابلاغ فرمان قرائت قرآن از جانب پروردگاری که آموزگار انسان است.
جمع این دو فراز بدین بیان است: آموزگاری پروردگار با فرمان قرائت قرآن رابطه مستقیم دارد، اما آفریدگاریِ پروردگار با فرمان قرائت قرآن رابطه غیر مستقیم دارد؛ پس بیان آموزگاری خدا در این آیات نسبت به آفریدگاری او اصالت دارد: ابلاغ فرمان قرائت قرآن به رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) از جانب پروردگاری که آموزگار انسان است.

‌ب. آیات ششم تا هشتم: در این آیات، از طغیان انسان خبر داده می­شود و استغنای انسان به عنوان علت این طغیان مطرح می­گردد. آیه هشتم نیز در مقام تسلّی خاطر رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) نسبت به این طغیان، بر بازگشت همگان به سوی پروردگار پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)تأکید می­کند: تسلّی خاطر رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)در فضای طغیان انسان به سبب بی­نیاز پنداشتن خویش.
‌ج. آیات نهم تا نوزدهم: این آیات، کسی را به تصویر می­کشد که رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)را از نماز نهی می­کند. سپس ماهیت این نهی را این­گونه بیان می­فرماید که این نهی در حقیقت، از جانب یک مکذّب رویگردان از حق نسبت به نماز انسانی استوار بر هدایت و آمر به تقوا صورت می­گیرد.
نفس این تبیین، دلگرمی برای رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) و هشداری برای ناهی آن حضرت از نماز است، اما آیات به این اکتفا نمی­کند و با صراحت کامل، فرد بازدارنده از نماز را تهدید می­کند. در نهایت، پیامبر خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)را از اطاعت او بازداشته، به سجود و اقتراب به خدا فرمان می­دهد.
بدین ترتیب در صحنه نهی از نماز، فرد ناهی را هشدار و انذار می‌دهد و رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)را دلگرم می‌فرماید و به ادامه نماز فرمان می‌دهد.
با توجه به اینکه خطاب این آیات به رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) است، می­توان حیثیت نخست این آیات را تأثیرگذاری بر آن حضرت دانست: حمایت از رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) در مقابل فردی مکذّب و رویگردان که آن رسول استوار بر هدایت و آمر به تقوا را از نماز بازمی­دارد.
[ نظرات / امتیازها ]

می‌توان به این سوره این گونه نگاه کرد که فتح باب یا آسان سازی قرائت قرآن و آسان سازی تعلیم قرآن به انسان توسط رسول اکرم با مقابله‌ای که خدا با مخالفان این جریان فرموده است.
و نیز به این سوره می‌توان با نگاه تنقیه مناطی نگاه کرد، به این عبارت که مخاطب این سوره رهبران جامعه اسلامی یا مبلغانی که می‌خواهند برای انسان قرآن بخوانند و با مخالفت و نارضایتی انسانها اعم از مخالفتهای جلی و خفی مواجهند، است. [ نظرات / امتیازها ]

در قسمت دوم سوره در آیه پایانی فهمیدیم که نمازگزار پیامبر اکرام است که همان مخاطب سوره است.
این نمازی که پیامبر می‌خواند، تجلی بخش هدایت و امر به تقواست، یعنی حرکات و سکنات ظاهری نماز نیست که الان مورد عناد و لجاجت قرار گرفته است. آن مخالف با این نماز مکذب هدایت است و پشت کننده به تقواست، پس این نماز روحی دارد که این فرد با آن مشکل دارد.
در آیات اول ما با مفهوم اینکه انسان طغیان می‌کند، مواجه شدیم، ولی دلیل متهم شدن به طغیان‌گری هنوز مشخص نشد.

تمام این قرائن و وحدت سیاقی می‌فهماند که در واقع پیامبر گرامی اسلام پیرو دستور «اقراء» که خدای متعالی به آن حضرت فرمود، در قالب نماز مشغول به اجرای آن دستور شد، تا از این طریق رشته تعلیم خدا را برقرار کند، یعنی پیامبر یک تبلیغ زبانی و عملی را باهم آغاز کرد و در قالب عبادت اقدام کرد.

بروز طغیانگری انسان به این است که وقتی پیامبر نماز می‌خوانند، ایشان را از نماز نهی می‌کند.

یعنی مفاهیم، در قسمت اول در قسمت دوم مصداق پیدا می‌کنند. پیامبر اطاعت می‌کند با «صلی»، ولی آن شخص طغیان می‌کند با «ینهی».

یعنی در فضایی که رسول مکلف به قرائت است و انسان طغیان می‌کند و می‌خواهد رسول را از این قرائت نهی کند، خدا در قالب همین سوره به راهگشایی می‌پردازد و فضا را می‌شکند.

به لحاظ زمانی در فضای سوره ۵ آیه اول آمده، پیامبر شروع کرده، یعنی بعد از اینکه ۵ آیه اول آمده پیامبر تصمیم گرفته‌اند که در قالب نماز این آیات را قرائت کنند، بعد در شروع با مخالفت مواجه شده‌اند و آیات بعدی آمده و جلوی این نهی را گرفته است.
[ نظرات / امتیازها ]

خدای متعالی به پیامبر دستور می‌دهد «اقراء» و پیامبر برای اطاعت از دستور خدا به نماز می‌ایستد( نماز به شکل امروزی است یا مناسکی دیگر است، محل بحث نیست). قرائت قرآن را که خدا می‌خواهد به انسان چیزی را یاد بدهد، اجرا می‌کند و بعد انسان در مقابل این قرائت طغیانگر است نمود این طغیان این است که اقدام به نهی پیامبر می‌کند از نمازی که متضمن هدایت و امر به تقواست، خدا پاسخ این طغیان و نهی را در متن همین نماز به این انسان می‌دهد.
[ نظرات / امتیازها ]

حال که جهات هدایتی هر سه مطلب این سیاق روشن شد، می­توان با توجه به ارتباط این مطالب، جهت هدایتی سوره را به دست آورد:
أ‌. ربط مطلب دوم با مطلب اول: وجود «کلاّ» بر سر مطلب دوم، حاکی از مربوط بودن طغیان انسان با قرائت قرآن از جانب رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) است.

ب‌. ربط مطلب سوم با مطالب قبل: نسبت این مطلب با مطلب پیشین، نسبت تفصیل به اجمال و مصداق به مفهوم است. به قرینه وحدت خطاب و سیاق، فرد بازدارندة رسول اکرم(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) از نماز، مصداق انسان طاغی مذکور در آیات قبل است؛ چه اینکه نماز آن حضرت نشان دهنده هدایت و امر به تقوا و مصداق قرائت قرآن از جانب آن رسول مکرم(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) است.

براین‌اساس، جهت هدایتی سوره چنین خواهد بود: «پشتیبانی خدا از قرائت قرآن توسط پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله): انسان جاهل، خود را از قرآن و در حقیقت از تعلیم پروردگار بی­نیاز می­بیند؛ طغیان می­کند و درصدد مانع شدن از قرائت قرآن توسط رسول اکرم(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) برمی­آید. خدای متعالی از قرائت قرآن توسط رسول خویش(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)حمایت می­کند».

[۱]. قرائت، خواندن از روی نوشته، و قلم، برای نوشتن است. وقتی به رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) گفته می شود که (إقرأ) یعنی وحی مورد نظر نوشته شده است؛ حال یا در الواح نورانی و یا در صفحه جان شریف آن حضرت. وقتی به ایشان گفته می شود: (وربک الأکرم الذی علم بالقلم) یعنی نوشته ای که تو به قرائت آن فرمان داده می شوی، تعالیم الهی است که با قلم وحی در صفحه جان تو نوشته شده است.

[۲]. با مقدمه بیان اکرمیت پروردگار، از نعمت تعلیم، سخن به میان آورد: (وربک الأکرم الذی علم ) تا روشن شود که تعلیم خدا به انسان از طریق وحی، ظهور اکرمیت حق تعالی است.

[۳]. در این آیات می خوانیم که خدا به وسیله قلم به انسان آموخت آنچه را که ندانست: (الذی علم بالقلم * علم الإنسان ما لم یعلم»). آیا مقصود این آیات، آموختن خواندن و نوشتن است یا آموختن وحی؟

أ‌. تکرار (اقرأ) در این آیات، ناشی از احساس ناتوانی رسول خدا(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله) برای قرائت قرآن و آیات چهارم و پنجم، القای توانایی قرائت قرآن به آن حضرت است؛ بدین معنی که خدا برای رفع نگرانی رسول امی(صلی‏ الله‏ علیه‏ وآله)از قرائت قرآن، به ایشان می فرماید که تو بخوان و مضطرب مباش! ما خواندن را به تو می‌آموزیم؛ همان‌طور که به وسیله قلم، خواندن و نوشتن را به انسان آموختیم.

ب‌. تکرار (اقرأ) ناظر به فضای طغیان انسان در مقابل قرائت قرآن است؛ طغیانی که در قالب نهی از نماز حاوی قرائت قرآن ظهور می­کند. آیات چهارم و پنجم، تعلیم آنچه را که انسان ندانست، به عنوان فلسفه قرائت قرآن مطرح می­فرماید؛ بدین معنی که تو به طغیان انسان توجه مکن و قرآن را بخوان! خدا همان کسی است که به انسان آموخت آنچه را که ندانست و قرائت قرآن قرائت، تعالیم خدا برای انسان است.
[ نظرات / امتیازها ]

خدا فلسفه وحی را بیان فرمود که در واقع فلسفه وحی تعلیم انسان است و هم وضعیت عجولانه انسان در برابر پیامبر و آنچه که پیامبر در نماز می‌خواند( هدایت و تقوا) ناشی از احساس بی‌نیازی او از وحی است.
[ نظرات / امتیازها ]

چون وسط سوره را با «إنْ » شروع کرده است، احتمال را می‌رساند، یعنی شاید کار او امر به تقوا است یا هدایت است، شاید کار تو مصداق تکذیب باشد، این انسان را نسبت به عمل خویش دعوت به مطالعه کرده است [ نظرات / امتیازها ]

آغاز وحى همراه با آغاز یک حرکت علمى بود
این آیات چنانکه گفتیم به اعتقاد غالب مفسران یا تمام آنها نخستین آیاتى است که بر قلب پاک پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) نازل شده است و با تابش نخستین اشعه وحى فصل
تازه‏اى در تاریخ بشریت آغاز شد ، و نوع بشر مشمول یکى از بزرگترین الطاف الهى گشت ، کاملترین آئین‏هاى الهى که نقطه پایان و ختم ادیان بود ، نازل گردید ، و پس از نزول تمام احکام و تعلیمات اسلامى به مصداق الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دینا ( مائده- 3 )دین الهى تکمیل و نعمتش به حد تمام و کمال رسید و اسلام دین مرضى الهى گشت.
موضوع بسیار جالب اینجا است در عین اینکه پیامبر (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) امى و درس نخوانده بود ، و محیط حجاز را یکپارچه محیط جهل و نادانى فرا گرفته بود ، در نخستین آیات وحى تکیه بر مساله علم و قلم است که بلافاصله بعد از نعمت بزرگ خلقت و آفرینش در این آیات ذکر شده است ! در حقیقت این آیات نخست از تکامل جسم انسان ، از یک موجود بى‏ارزش مانند علقه ، خبر مى‏دهد ، و از سوى دیگر از تکامل روح به وسیله تعلیم و تعلم مخصوصا از طریق قلم سخن مى‏گوید .
آن روز که این آیات نازل مى‏شد نه تنها در محیط حجاز که محیط جهل بود کسى ارزشى براى قلم قائل نبود در دنیاى متمدن آن زمان نیز قلم از اهمیت کمى برخوردار بود.
اما امروز مى‏دانیم که تمام تمدنها و علوم و دانشها و پیشرفتهائى که در هر زمینه نصیب بشر شده بر محور قلم دور مى‏زند ، و به راستى مداد علماء بر دماء شهداء پیشى گرفته ، چرا که هم زیربناى خون شهید ، و هم پشتوانه آن مرکبهاى قلمهاى دانشمندان است ، و اصولا سرنوشت اجتماعات انسانى در درجه اول به نیش قلمها بسته است.
اصلاحات جوامع انسانى از قلمهاىمؤمن و متعهد شروع مى‏شود ، و فساد و تباهى اجتماعات نیز از قلمهاى مسموم و فاسد مایه مى‏گیرد.
بى جهت نیست که قرآن مجید سوگند به قلم و آنچه با قلم مى‏نویسند یاد
کرده ، یعنى هم به ابزار و هم به محصول آن ابزار ، آنجا که مى‏فرماید : ن و القلم و ما یسطرون ( قلم - 1).
مى‏دانیم دوران زندگى بشر را به دو دوران تقسیم مى‏کنند : دوران تاریخ.
و دوران قبل از تاریخ.
دوران تاریخ زمانى است که قلم و خواندن و نوشتن ابداع شده بود ، و انسان توانسته است چیزى از زندگى خود را با قلم بنگارد و براى آیندگان بیادگار بگذارد ، و به این ترتیب تاریخ بشر مساوى است با تاریخ پیدایش قلم و خط ! .
در زمینه نقش قلم در حیات انسانها شرح مبسوطى در جلد 24 تفسیر نمونه در آغاز سوره قلم داشته‏ایم.
بنابر این پایه اسلام از همان آغاز بر علم و قلم گذارده شده ، و بى جهت نیست که قومى چنان عقب مانده بقدرى در علوم و دانشها پیش رفتند که علم و دانش را - به اعتراف دوست و دشمن - به همه جهان صادر کردند ، و به اعتراف مورخان معروف اروپا این نور علم و دانش مسلمین بود که بر صفحه اروپاى تاریک قرون وسطى تابید ، و آنها را وارد عصر تمدن ساخت .
در این زمینه کتابهاى فراوانى از سوى خود آنها تحت عنوان تاریخ تمدن اسلام یا میراث اسلام نوشته شده‏اند.
چقدر نازیباست ملتى این چنین ، و آئینى آن چنان ، در میدان علم و دانش عقب بمانند و نیازمند دیگران و حتى وابسته به آنها شوند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

ذکر خدا در هر حال
آغاز دعوت پیغمبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏) از ذکر نام خدا شروع شد ، اقرأ باسم
ربک.
و جالب اینکه تمام زندگانى پر بار او آمیخته با ذکر خدا و یاد خدا بود.
ذکر خداوند با هر نفسش توأم بود ، برمى‏خاست ، مى‏نشست ، مى‏خوابید ، راه مى‏رفت ، سوار مى‏شد ، پیاده مى‏شد ، توقف مى‏کرد همه با یاد خدا بود و با نام الله .
هنگامى که از خواب بیدار مى‏شد مى‏فرمود : الحمد لله الذى احیانا بعد ما اماتنا و الیه النشور.
ابن عباس مى‏گوید : شبى خدمتش خوابیده بودم ، هنگامى که از خواب بیدار شد سر به سوى آسمان بلند کرد ، و ده آیه آخر سوره آل عمران را تلاوت فرمود : ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار ... سپس عرضه داشت : اللهم لک الحمد انت نور السموات و الارض و من فیهن ... اللهم لک اسلمت و بک آمنت و علیک توکلت و الیک انبت ... هنگامى که از خانه بیرون مى‏آمد مى‏فرمود : بسم الله ، توکلت على الله ، اللهم انى اعوذ بک ان اضل ، او اضل ، او ازل ، او اظلم ، او اظلم ، او اجهل او یجهل على .
و هنگامى که وارد مسجد مى‏شد مى‏فرمود : اعوذ بالله العظیم و بوجهه الکریم و سلطانه القدیم من الشیطان الرجیم.
و هنگامى که لباس نوى در تن مى‏کرد مى‏فرمود : اللهم لک الحمد انت کسوتنیه اسئلک خیره و خیر ما صنع له و اعوذ بک من شره و شر ما صنع له.
و هنگامى که به خانه باز مى‏گشت مى‏فرمود : الحمد لله الذى کفانى و آوانى و الحمد لله الذى اطعمنى و سقانى .
و به همین ترتیب تمام زندگى او با یاد خدا و نام خدا و تقاضاى الطاف خداوند عجین و آمیخته بود.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]

پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: اولین بار که جبرئیل بر من ظاهر شد، فرمود: بخوان، گفتم: نمى‏توانم، بعد از سه بار مرا فشار داد، دیدم مى‏توانم بخوانم.(16)
در تفسیر نوین مى‏خوانیم: آنجا که به مسئله آفرینش انسان نظر دارد، خداوند، خود را کریم خوانده: «ما غرّک بربّک الکریم الّذى خلقک»(17) ولى آنجا که موضوع خواندن و یادگیرى و قلم مطرح است، خود را اکرم خوانده است. «اقرأ و ربّک الاکرم الّذى علّم بالقلم»
از افتخارات اسلام این است که کارش را با قرائت و علم و قلم شروع کرد و اولین فرمان خداوند به پیامبرش فرمان فرهنگى بود. خواندن لوحى که براى اولین بار در برابر پیامبر باز شد، منظم و مکتوب بود.
در فرمان اقرء این نکته نهفته است که آنچه بر تو نازل خواهد شد، خواندنى است، نه فقط دانستنى.
براى کلمه «علق» چند معنا شده است:
الف) چسبنده و مراد آن است که حضرت آدم از گل چسبنده آفریده شد و یا نطفه مرد شبیه زالو به نطفه زن مى‏چسبد.
ب) به معناى خون غلیظ و بسته باشد که معمولاً این معنا مطرح است.
آنکه از خون بسته انسان مى‏سازد، بر شخص درس ناخوانده فرمان اقرء مى‏دهد.
آغاز تحصیل علم باید با نام خدا باشد. «اقرء باسم ربّک» فارغ التحصیلان نیز باید در راه او باشند. «فاذا فرغت فانصب و الى ربّک فارغب» [ نظرات / امتیازها ]

سوره علق در مکه نازل شده و شامل نوزده آیه و هفتاد و دو کلمه و دویست و هشتاد حرف است.

در خواص و ثواب تلاوت این سوره ابن بابویه از حضرت صادق(ع) روایت کرده فرمود: هر کس سوره علق را تلاوت کند در شب و یا روز اگر در آن روز بمیرد شهید از دنیا رفته است و مانند کسی است که با شمشیر در راه خدا جهاد نموده و کشته شده و در آخرین با شهدا مبعوث میشود.

در خواص القرآن از پیغمبر اکرم(ص) روایت کرده فرمود: هر کس این سوره را قرائت کند خداوند باو اجر کسیکه سوره های مفصل قرآن را قرائت نموده اجر عطا کند.

[ برای مشاهده توضیحات کلیک کنید. ]

[ نظرات / امتیازها ]