توضیح : همیشه اینطور فکر میکنم که بیان یک صفت، برای حضرت احدیت در طول آیه یا آیات بعدی و حتی در کل سوره؛ باید جستجوی معنوی کرد؛ یعنی بایستی یک رابطه ای بین صفتی که پس وند " رب " یا اسامی مشابه آن هست، مثل " رب الفلق "؛ " رب الناس "؛ " رب... " با معانی ائی که بعدا می آید؛ یک ارتباط معنائی وجود داشته باشد.
اینکه میفرماید: " خدای صبحدم " بایست با دیده بصیرت؛ تامل و تعمق کرد که بعد از امر به پناه بردن به خدای صبحدم؛ چه مطلبی آمده و چه چیزی امر یا تاکید شده است؟! احتمالا نبایستی بی ارتباط با ماقبل خود باشد. بیان صفت قطعا متناسب با موضوع و متن میباشد [ بستن توضیحات ]

توضیح : این خودش قابل بررسی است به عنوان یک بحث لغوی، «غاسق» کسی است که شب هنگام هجوم می‌آورد.
«اذا وقب» یعنی هنگامی که هجوم می‌آورد و مستولی می‌شود، ولی به دلیل تناسب، نه. یعنی نمی‌توان گفت که چون «نفاثات و حاسد» روح دارد؛ «غاسق» هم روح دارد، لزومی ندارد. یعنی روح نداشتن اخلالی در نظام این سوره بوجود نمی‌آورد. اتفاقاً از اینجا به نگاه جامع سوره می‌توان پی برد، که یک بار به «غاسق» اشاره کرده، خود تاریکی که خود، جهل است و ندانستن است.

[ بستن توضیحات ]

توضیح : خود تاریکی که خطری ندارد، ولی موجب خطر است. و برای ما شرّ می‌تواند داشته باشد، ظرف خطر است. و من فکر می‌کنم که از نظر لغوی جای بررسی دارد که اگر دیدید که از نظرلغوی و لغت شناسی به «هاجم باللیل» می خورد، مشکلی ندارد، ولی اگر دیدید که بیشتر به این سمت که تاریکی آنگاه که فراگیر شود سوق پیدا می‌کند، به خاطر تناسب آن را، بر این غلبه ندهید. و اگر شما خود تاریکی را گرفتید که ظرف خطرات است و شرّ آن از ما پنهان است و ما نمی‌دانیم که کجا درنده است وکجا چاه است و… .
وجود سحر ابدی است [ بستن توضیحات ]

توضیح : تا زمانی که زمین است و انسان و جن است، بحث سحر هم هست. ممکن است که ما تصور کنیم، که در زمان گذشته متداول بوده و الان خیلی متداول نیست. من می‌خواهم بگویم که این طور نیست!
دلیل اول: متداول بودن آن در گذشته برای ما خیلی مکشوف نیست. دلیل دوم: توسعه روز افزون بازارهای ورد و دعا است. ما فرض می‌کنیم که در گذشته سحر بیشتر از الان متداول بوده است، آیا این مسأله تغییری در واقعیّت وجود سحر ایجاد می‌کند؟ مثل جن که در قدیم بحث از جن خیلی متداول بوده است و در مورد آن داستانها داشته‌اند، و امروز مردم کمتر نگران و متوجه جن‌اند. آیا اینکه در گذشته مردم بیشتر به این مسأله توجه می‌کردند و الان توجه نمی‌کنند؛ آیا تعداد جن را در گذشته و حال کم و زیاد می‌کند؟!! اصلاً ربطی ندارد، جن واقعیّتی است در عالم. و سحر هم واقعیّتی است در عالم. و حتّی اگر روزی برسد که مردم منکر وجود سحر شوند، باز هم سحر است، باز هم خطرش وجود دارد، و باید از شرّ آن به خدا پناهنده شد.
[ بستن توضیحات ]

توضیح :
چرا می‌گویید که در گذشته بیشتر مشهود بوده و الان نیست؟ چرا می‌گویید که در گذشته بیشتر ظاهر بوده و الان نیست؟ مثلاً خانواده‌ای به خوبی زندگی می‌کنند، و هیچ مشکلی هم ندارند، ولی یک دفعه چیزی مثل خوره به زندگی آنها می‌افتد و زندگی آنها را از بین می‌برد! و من شمایی که پیشرفت کرده‌ایم، اصلاً به فکرمان هم نمی‌رسد که کار، کار سحر بوده، و می‌گوییم که باید به مشاوره مراجعه شود، ولی خیلی وقتها «یفرّقون بین المرء و زوجه» شده و این زن و شوهر باید به در خانه خدا پناهنده شوند، و حداقل یکی از موارد تهدید کنندۀ اینها همین است، و فقط هم خاصیّت سحر همین نیست، اینکه ما امروز کمتر به سحر رسمیّت قائلیم، برای آن حسابی باز نمی‌کنیم، و آن را یک چیز قدیمی می‌دانیم لزومی نمی‌بینیم که از آن به خدا پناه ببریم، ولی ما می‌گوییم که این طور نیست، باید از سحر به خدا پناه برد. ولی به جای آن باید بحث توسعه را مورد توجه قرار داد، یعنی «نفّاثات فی العقد» را فقط به معنی سحر بدانیم، و تمام زنانی در آن گره می‌زنند و در آن می‌دمند، این در سر جایش محفوظ. ولی یک توسعۀ در معنا هم می‌شود داد؛ مثل «غاسق» و «حاسد» که می‌توان آنها را وسیع‌تر از این هم دید.
[ بستن توضیحات ]

توضیح :

«فلق»: «سپیده دم». یعنی زمانی که نور ظلمت را می‌شکافد و شروع به توسعه می‌کند.

با این سه شر ّچه ارتباطی دارد؟ با شرّ اول ارتباط ظاهری روشنی دارد، «غاسق ٍإذا وقب»، تاریکی آن گاه که فرا گیر شود، به پروردگاری پناه ببر، که می‌تواند این تاریکی را بشکافد و روشنایی را در دل تاریکی پدید بیاورد. قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ (١).

با موارد دیگرهم، درحد تناسب. به این معنا که می‌توان گفت که در تمام مواردی که ما در معرض شرّ این پدیده‌ها قرار می‌گیریم، و جهلی که نسبت به این سه مورد داریم، پنهان بودنی که به ما دارند، باز خدا است که می‌تواند ظلمت را بشکافد، می‌تواند ما را از تمام این تاریکیها، که هر کدام به نسبتی تاریکی‌اند، نجات دهد و ایمنی دهد.

چون اصل بحث در مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ (٢)است که خودش آفریده است و شرّ آفریده‌های خودش را، خودش می‌تواند دفع کند. [ بستن توضیحات ]

توضیح :

«فلق»: «سپیده دم». یعنی زمانی که نور ظلمت را می‌شکافد و شروع به توسعه می‌کند.

با این سه شر ّچه ارتباطی دارد؟ با شرّ اول ارتباط ظاهری روشنی دارد، «غاسق ٍإذا وقب»، تاریکی آن گاه که فرا گیر شود، به پروردگاری پناه ببر، که می‌تواند این تاریکی را بشکافد و روشنایی را در دل تاریکی پدید بیاورد. قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ (١).

با موارد دیگرهم، درحد تناسب. به این معنا که می‌توان گفت که در تمام مواردی که ما در معرض شرّ این پدیده‌ها قرار می‌گیریم، و جهلی که نسبت به این سه مورد داریم، پنهان بودنی که به ما دارند، باز خدا است که می‌تواند ظلمت را بشکافد، می‌تواند ما را از تمام این تاریکیها، که هر کدام به نسبتی تاریکی‌اند، نجات دهد و ایمنی دهد.

چون اصل بحث در مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ (٢)است که خودش آفریده است و شرّ آفریده‌های خودش را، خودش می‌تواند دفع کند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : چرا می‌گویید که در گذشته بیشتر مشهود بوده و الان نیست؟ چرا می‌گویید که در گذشته بیشتر ظاهر بوده و الان نیست؟ مثلاً خانواده‌ای به خوبی زندگی می‌کنند، و هیچ مشکلی هم ندارند، ولی یک دفعه چیزی مثل خوره به زندگی آنها می‌افتد و زندگی آنها را از بین می‌برد! و من شمایی که پیشرفت کرده‌ایم، اصلاً به فکرمان هم نمی‌رسد که کار، کار سحر بوده، و می‌گوییم که باید به مشاوره مراجعه شود، ولی خیلی وقتها «یفرّقون بین المرء و زوجه» شده و این زن و شوهر باید به در خانه خدا پناهنده شوند، و حداقل یکی از موارد تهدید کنندۀ اینها همین است، و فقط هم خاصیّت سحر همین نیست، اینکه ما امروز کمتر به سحر رسمیّت قائلیم، برای آن حسابی باز نمی‌کنیم، و آن را یک چیز قدیمی می‌دانیم لزومی نمی‌بینیم که از آن به خدا پناه ببریم، ولی ما می‌گوییم که این طور نیست، باید از سحر به خدا پناه برد. ولی به جای آن باید بحث توسعه را مورد توجه قرار داد، یعنی «نفّاثات فی العقد» را فقط به معنی سحر بدانیم، و تمام زنانی در آن گره می‌زنند و در آن می‌دمند، این در سر جایش محفوظ. ولی یک توسعۀ در معنا هم می‌شود داد؛ مثل «غاسق» و «حاسد» که می‌توان آنها را وسیع‌تر از این هم دید.
[ بستن توضیحات ]

توضیح : ما اگر برای «نفّاثات»، معنای ظاهری قائل شدیم، یعنی «نفاثات فی العقد» را این طورگرفتیم که سحر به این معنا است که گره می‌زنند و در آن فوت می‌کنند، آن وقت باید مبالغۀ آن را هم، با همین ظاهرش معنا کنیم، یعنی محکم فوت کردن. امّا اگر توسعه دادیم و گفتیم که گره مشکل، ایجاد می‌کنند، و در آن می‌دمند، این دمیدن اصلاً فوت کردن نیست، و مبالغه‌اش می‌شود شدّت اراده‌ای که در ایجاد مشکل دارند، و عزم جزمی که دارند، که برای کسی حتماً مشکلی ایجاد کنند؛ و گرهی را که می‌خواهند بزنند، در حدّ توان محکم‌تر بزنند!
این دمیدن در مشکلات، معنایی است که لفظ کشش آن را دارد. و در اصطلاحات گفتاری هم داریم، که: «فلانی می‌خواهد در آتش دشمنی آنها بدمد»، در اینجا اصلا آتشی وجود ندارد، و فوت کردنی هم نیست. و یا اینکه «فلانی در فضا، روح امیدواری می‌دمد» و یا «نا امیدی می‌دمد» و… . پس دمیدن در چیزی لزوماً فوت کردن در چیزی نیست و قابل توسعه است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : گفتیم که: در «ما خلق» استدلال است، و می‌خواهد بگوید که این «ذی شرّها» مخلوق اویند؛ اولا ذی شرّ بودن آنها، از اینکه شرّ به آن اضافه شده روشن است، و این که بگوییم که تک تک مصادیق «ما خلق» شرّ دارد! نه! این آیه نسبت به آن ساکت است. و امّا اینکه چرا نگفته «ذی شرّ»؟ چون اگر«ذی شرّ» می‌گفت، «ماخلق» که استدلال پناه بردن است، استدلالش از بین می‌رفت. و منظور از آوردن «ماخلق» این است که وقتی موجودی برای شما شرّ دارد، بهترین جایی که می‌توان از شرّ آن موجود به او پناه برد، خالق آن موجود است،که می‌تواند شرّ آن را از شما دفع کند. خالق شرّ خلق نمی‌کند [ بستن توضیحات ]

توضیح : اوّلاً اینها باهم مقایسه نمی‌شوند؛ پس باید جداگانه توضیح داده شوند که مقام یعنی چه؟ تناسب یعنی چه؟ هر کدام جایگاهشان کجاست؟
مقام، یعنی اینکه گوینده از گفتن کلامش در صدد چیست؟ و در مقام بیان چه مطلبی است؟ مثلاً در «من شرّالوسواس الخنّاس» در مقام بیان توصیف «شرّ وسواس» است، و می‌خواهد اهمیّت پناه بردن را به ما بفهماند. و در این مقام، بهتر آن است، که خطر وسوسه را برای ما مشخّص کند، نه امتیاز آن را. اگر «خنّاس» را طوری ترجمه کنیم که بشود امتیاز، با مقام هم‌خوانی ندارد، امّا اگر «خنّاس» را طوری ترجمه کنیم که بشود خطر، با مقام هم‌خوانی بیشتری دارد؛ پس مقام به زبان ساده: جایگاهی که گوینده در آن صحبت می کند، مقتضای خود سخن.
امّا تناسب چیست؟ تناسب یعنی اینکه ما «غاسق» را به تناسب اینکه «نفّاثات و حاسد»‌ هر دو روح دارند، طوری معنا بکنیم، که آن هم روح داشته باشد، و هر سه تا روح دار بشوند. به این معنا، که چون اینها روح دارند، آن هم باید روح داشته باشد.
ولی در اینجا این تناسب دلیلی ندارد، برای اینکه ما به جای اینکه در صدد محدود کردن دایرۀ خطر باشیم؛ بیاییم بحث تکمیل را دنبال کنیم، و بگوییم که این یک چیزی را گفته، و آن چیز دیگری را. و آنچه که از «غاسق إذا وقب» قابل برداشت است، از «حاسدٍ إذا حسد» هم قابل برداشت است، امّا با تاریکی معنا کردن «غاسقٍ»، «غاسق» یک توسعۀ بیشتری پیدا می‌کند.

نتیجه‌گیری

گفتیم که در این سوره کانون «اعوذ» است؛ عطف هم، عطف خاص بر عام است که مفید تأکید است، و از «اعوذ» فهمیده می‌شود. یعنی تأکید بیشتر بر لزوم پناه بردن. و وجه مشترک هر سه شرّ این است که دست ما در هر یک از اینها به جایی بند نیست، و ابزاری برای پناه بردن در اختیار نداریم.

«غاسق»، «نفّاثات» و «حاسد»، هیچ کدام اختصاص به زمان نزول ندارند.
[ بستن توضیحات ]