توضیح : توضیح اینکه یکى از آثار طبیعى بودن زندگى زمینى و دنیوى این است که این زندگى درعین اینکه یکسره است و استمرار دارد، دگرگونگى و تحول هم دارد؛ مانند خود طبیعت که به منزله ماده است براى زندگى. لازمه این تحول آن است که رسوم و آداب و شعائر قومى که میانه طوائف ملل و شعبات آن هست نیز دگرگونه شود و اى بسا این دگرگونگى رسوم باعث شود که مراسم دینى هم منحرف و دگرگون شود و اى بسا این نیز موجب شود که چیزهایى داخل در دین گردد که جز دین نبوده و یا چیزهایى از دین بیرون شود که جز دین بوده است و اى بسا پاره ‏اى اغراض دنیوى جاى اغراض دینى و الهى را بگیرد (و بلا و آفت دین هم همین است).

اینجاست که دین رنگ قومیت به خود گرفته و به سوى هدفى غیر هدف اصلیش دعوت مى ‏کند و مردم را به غیر ادب حقیقیش مؤدب مى ‏سازد تا آنجا که رفته رفته کارى که در دین منکر بود معروف و جز دین بشود و مردم نسبت به آن تعصب به خرج دهند، چون بر طبق هوس ها و شهواتشان است و به عکس کارى که معروف- و جز دین بود- منکر و زشت شود و کسى از آن حمایت نکند و هیچ حافظ و نگهبانى نداشته باشد و سرانجام کار به جایى برسد که امروز به چشم خود مى ‏بینیم که چگونه ... .

سخن کوتاه این که جمله (وَ قالُوا کُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى‏) اجمال این تفصیل است که (و قالت الیهود کونوا هودا تهتدوا و قالت النصارى کونوا نصارى تهتدوا) یعنى یهود گفتند: «بیائید همه یهودى شوید تا هدایت یابید» و نصارى هم گفتند: «بیائید مسیحى شوید تا همه راه یابید». منشا این اختلاف دشمنى با یکدیگرشان بود.

(قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً، وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ) این جمله جواب همان گفتار یهود و نصارى است. مى ‏فرماید: «بگو بلکه ملت ابراهیم را پیروى مى ‏کنیم که فطرى است و ملت واحده ‏ای است که تمامى انبیا شما از ابراهیم گرفته تا بعد از او همه بر آن ملت بودند و صاحب این ملت یعنى ابراهیم از مشرکین نبود و اگر در ملت او این انشعاب ها و ضمیمه ‏هایى که اهل بدعت منضم به آن کردند و این اختلاف ها را راه انداختند مى ‏بود، ابراهیم هم مشرک بود چون چیزى که جز دین خدا نیست هرگز به سوى خداى سبحان دعوت نمى ‏کند بلکه به سوى غیر خدا می خواند و این همان شرک است در حالى که ملت ابراهیم دین توحیدی است که در آن هیچ حکمى و عقیده ‏اى که از غیر خدا باشد وجود ندارد». [ بستن توضیحات ]

توضیح : اگر از میانه همه احکامى که بر پیغمبران نازل شده است یک حکم را بیرون کشید و جلوترش ذکر کرد و آن مسئله ایمان به خدا بود به آن جهت بود که خصوص ایمان به خدا فطرى بشر بود که دیگر احتیاج به معجزات انبیا نداشت. بعد از ایمان به خداى سبحان ایمان (به آنچه بر ما نازل شده است) را ذکر کرد و منظور از آن قرآن و یا معارف قرآنى است و سپس آنچه را که بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب نازل شده است و بعد از آن آنچه بر موسى و عیسى نازل شده است را ذکر کرد و اگر موسى و عیسى را از سایر انبیا جدا کرد و آنچه را بر آن دو نازل شده است را به خصوص ذکر کرد به آن جهت بود که در آیه شریفه روى سخن با یهود و نصارى بود و آن ها مردم را تنها به سوى آنچه بر موسى و عیسى نازل شده است دعوت مى ‏کردند. و در آخر آنچه بر سایر انبیا نازل شده است را نام برد تا شهادت نامبرده شامل همه انبیا بشود و در نتیجه معناى (لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ) روشن ‏تر گردد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : هر چند تعبیر اصلى که همه جا باید آن تعبیر بیاید همان (ایتاء) و دادن کتاب و دین است، همچنانکه در سوره انعام بعد از ذکر ابراهیم و انبیا بعد و قبلش فرمود: «أُولئِکَ الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ» (انعام/89). لکن از آنجایى که لفظ (دادن) صریح در وحى و انزال نبود و به همین جهت شامل حکمت لقمان هم می شد، همچنانکه فرمود: «وَ لَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ» (لقمان/12) و نیز فرمود: «وَ لَقَدْ آتَیْنا بَنِی إِسْرائِیلَ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ» (جاثیه/16). لذا اگر در آیه مورد بحث مى ‏فرمود: «و ما اوتى ابراهیم و اسماعیل» الخ دلالت صریح نمی داشت بر اینکه نامبردگان شخصا صاحب ملت و وحى بودند و احتمال داده می شد که آنچه به آن دو بزرگوار و به اسحاق و یعقوب داده شده است همان ها بوده است که به موسى و عیسى داده‏ اند و آنان تابع اینان بوده ‏اند، همچنانکه به خاطر همین، تبعیت (دادن) را به بنى اسرائیل هم نسبت داد. [ بستن توضیحات ]

توضیح : حال اگر مراد به اسباط همان امت ها و اقوام باشد، در اینصورت اینکه نسبت نازل کردن کتاب را به همه آنان داده است، از این جهت بود که همه آن دوازده تیره مشتمل بر پیغمبرانى بوده است و اگر مراد به اسباط اشخاصى از انبیا باشد که به ایشان وحى می شد، در اینصورت باز منظور برادران یوسف نیستند چون ایشان انبیا نبودند و نظیر این آیه شریفه آیه «وَ أَوْحَیْنا إِلى‏ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ وَ عِیسى» (نسا/163) است که در آن نیز وحى را به اسباط نسبت داده است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : کلمه (صبغة) از ماده (ص- ب- غ) است. [ بستن توضیحات ]

توضیح : 1_این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 61 حدیث 103) روایت کرده است.

2_این روایت را تفسیر عیاشى (ج 1 ص 61 حدیث 103 و 104) روایت کرده است.

3_این روایت را تفسیر قمى (ج 1 ص 391) و تفسیر عیاشى (ج 1 ص 61 حدیث 103 و 104) روایت کرده اند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را اصول کافى (ج 1 ص 415 حدیث 19) و تفسیر عیاشى (ج 1 ص 62 حدیث 107) روایت کرده اند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را تفسیر قمى (ج 1 ص 62) و کتاب معانی الاخبار روایت کرده اند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : این روایت را معانى الاخبار (ص 188) و اصول کافى (ج 1 ص 422 حدیث 53) روایت کرده اند. [ بستن توضیحات ]

توضیح : پیروى ابراهیم اخلاص عمل همگى به همان معنى کلى و جامع بازگشت مى کند، و اینها هر یک مصداقى از آن است .
[ بستن توضیحات ]

توضیح : همه پیامبران خدا یک هدف را تعقیب مى کرده اند و هیچگونه جدائى در میان آنها نیست [ بستن توضیحات ]

توضیح : منظور از اسباط تیره ها و قبائل بنى اسرائیل یا فرزندانى است که از اولاد دوازدهگانه یعقوب به وجود آمدند [ بستن توضیحات ]